Podczas konferencji odbędzie się seria spotkań z uznanymi naukowcami zajmującymi się w swoich dotychczasowych badaniach problematyką reformacji w dawnej Rzeczypospolitej i Europie. Zaprezentujemy interdyscyplinarne podejście a w naszych rozmowach spotkają się przedstawiciele kilku wiodących ośrodków naukowych reprezentujących różne dziedziny: historię, historię sztuki, filozofię, teologię i literaturoznawstwo.

21 kwietnia 2016 (czwartek)

godz. 10.00-11.00 INNOWIERCY POLSCY XVI-XVIII WIEKU WOBEC PAŃSTWA SZLACHECKIEGO (wykład inaugurujący konferencję)

prof. dr hab. Wojciech KRIEGSEISEN (Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk; biogram)

godz. 15.30-17.00 MIKOŁAJ REJ: TEOLOG-IRONISTA

prof. dr hab. Janusz MACIUSZKO (Chrześcijańska Akademia Teologiczna)

prof. dr hab. Paweł STĘPIEŃ (Uniwersytet Warszawski; biogram)

Rej w podręcznikach szkolnych przedstawiany jest od wielu pokoleń jako „ojciec języka polskiego”, choć wypowiedź, w której widzi się gest ustanawiający język ojczysty, wciąż sprawia problemy interpretacyjne (czy Polacy to nie gęsi, czy język nie jest gęsi?). Podczas rozmowy chcielibyśmy jednak skupić się na nieco zapoznanej roli Nagłowiczanina jako teologa ewangelickiego, piórem i czynem propagującego idee Lutra, Kalwina, Bullingera czy Erazma. Szukając odpowiedzi na pytania o możliwości i cele Rejowych walk o ewangelizację, czy raczej o zerwanie z dogmatyzmem w Kościele rzymskokatolickim, będziemy krążyć wokół dwóch książek: Mikołaj Rej – zapomniany teolog ewangelicki z XVI w. Janusza T. Maciuszki oraz Śmiech w czasach ostatecznych: tematyka religijna w „Figlikach” Mikołaja Reja autorstwa Pawła Stępnia.

22 kwietnia 2016 (piątek)

godz. 13.00-14.30 PAŃSTWO ŚWIECKIE CZY KSIĘŻE?

prof. dr hab. Urszula AUGUSTYNIAK (Uniwersytet Warszawski; biogram)

„Duchowni Rzeczypospolitej nieużyteczni, duchowni bogaci, duchowni niepotrzebni etc.” – pisał z rozgoryczeniem ks. Wojciech Skarszewski w roku 1777. Opinie takie usłyszeć się dało i w Rzeczypospolitej, i poza jej granicami od świtu epoki wczesnonowożytnej po czasy nam współczesne. W rzeczy same antyklerykalizm to problem ważki i, jak przekonuje prof. Urszula Augustyniak, ponadczasowy. Podczas rozmowy z Autorką antologii Państwo świeckie czy księże? Chcielibyśmy przybliżyć wciąż słabo rozpoznane zjawisko staropolskiej dyskusji wokół roli i znaczenia kleru. Zastanowimy się nad zakresem antyklerykalizmu, jego wyznaniowym lub ponadwyznaniowym charakterem i postaramy się osadzić to w kontekście systemu wartości elit państwa polsko-litewskiego.

godz. 15.30-17.00 ELITY INTELEKTUALNE SZESNASTOWIECZNEJ RZECZYPOSPOLITEJ. ORTODOKSI I DYSYDENCI

dr hab. Steffen HUBER (Uniwersytet Jagielloński; biogram)

prof. dr hab. Katarzyna MELLER (Uniwersytet Adama Mickiewicza)

dr Maciej PTASZYŃSKI (Uniwersytet Warszawski; biogram)

Reformacja na ziemiach państwa polsko-litewskiego dopiero po prawie dwóch dekadach od wystąpienia Lutra, po śmierci „starego króla” a za panowania Zygmunta Augusta, pojawiła się w sferze publicznego dyskursu. Bardzo szybko rozgorzały wówczas – dyskretne wcześniej - dyskusje, w których ferworze drukarskie prasy Królewca, Krakowa, Pińczowa czy Rakowa wybijały kolejne owoce debaty prowadzonej przez obywateli Rzeczypospolitej wywodzących się z dworów magnackich, biskupich i kręgu królewskiej kancelarii. Podobno Lucien Febvre mówił o „smutnych ludziach po 1560 roku” – jak więc kształtuje się intelektualna atmosfera państwa polsko-litewskiego w wieczorze XVI wieku, kiedy świtały w Rzeczypospolitej nowe, niezawiedzione jeszcze nadzieje reformacji? O ambicjach i troskach katolickich ortodoksów i dysydentów optujących za reformą dyskutować będą historyk filozofii prof. Steffen Huber, literaturoznawczyni prof. Katarzyna Meller oraz historyk dr Maciej Ptaszyński.  

godz. 17.15-18.45 CZY JEZUICI NIENAWIDZILI ARIAN?

dr Michał CHOPTIANY (Uniwersytet Warszawski; biogram)

prof. dr hab. Stanisław OBIREK (Uniwersytet Warszawski; biogram)

prof. dr hab. Piotr WILCZEK (Uniwersytet Warszawski; biogram)

Proponujemy Państwu przeprowadzenie eksperymentu myślowego. Zestawmy dwie Rzeczpospolite: stan z roku anno domini 1658 (wygnanie arian) oraz 1773 (kasata zakonu jezuitów). Obydwie te daty wyznaczają koniec działalności na terenie Polski dwóch, być może najbarwniej wobec siebie przeciwstawnych, formacji myślowych, które odcisnęły w różnym stopniu piętno na myśli polskiej doby nowożytnej. Pierwsza z nich zakreśla w pewien sposób granice polskiej tolerancji i wyznacza zaprzepaszczoną szansę na nastanie oświecenia, druga zaś jest tego oświecenia symbolicznym triumfem. Podczas spotkania zastanowimy się, dlaczego arianie łączyli przeciwko sobie różne odłamy chrześcijaństwa oraz jakie echa ich myśli etycznej, społeczno-politycznej czy religijnej nadal nie dość obecne są w polskim dyskursie i dlaczego Polacy odrzucili tak wartościowe dziedzictwo.

23 kwietnia 2016 (sobota)

godz. 13.00-14.30 SZTUKA JAKO NARZĘDZIE I ŚWIADEK SPORÓW WYZNANIOWYCH

dr hab. Grażyna JURKOWLANIEC (Uniwersytet Warszawski; biogram)

dr Karolina MROZIEWICZ (Uniwersytet Jagielloński; biogram)

Nowożytność zyskuje odmienną od dotychczasowej świadomość historyczną – historiografia stopniowo zmienia swój charakter, a nie bez wpływu na to pozostaje konfesyjne zróżnicowanie „epoki wyznań”. Z odmiennych stanowisk konfesyjnych różnie ocenia się przeszłość, co ma swoje konsekwencje również dla sztuki. Jak w polemice religijnej wykorzystywano obraz? Jak za pomocą środków wizualnych budowano wówczas tożsamość wyznaniową? I wreszcie jak czytać dzieło sztuki jako świadka przemian i sporów wyznaniowych? O obrazach, mediach wizualnych i polemikach zapisanych w dziełach sztuki w Europie Środkowej rozmawiać będą prof. Grażyna Jurkowlaniec, autorka Epoki nowożytnej wobec średniowiecza, oraz dr Karolina Mroziewicz, autorka studium Imprinting Identities.